Waarom de Europese groepsaankoop van munitie voor Oekraïne vooral voor de EU een gamechanger is

Wat is er wel beslist?

Zeventien EU-lidstaten én Noorwegen hebben beslist om een systeem op te zetten voor de aankoop van munitie. Dat moet in de eerste plaats dienen om Oekraïne te voorzien van 155 millimeter-artilleriegranaten of -obussen. Kiev vraagt al een tijdje expliciet om dat zware geschut.

In een brief aan de lidstaten begin deze maand stelde Oekraïens minister van Defensie Oleksiy Reznikov dat zijn troepen elke maand 110.000 obussen van dat kaliber erdoor jagen. Daarvoor al zei Oekraïne dat het er 1 miljoen van Europa nodig heeft om Rusland te verslaan.

Het Europese plan wil 1 miljard euro vrijmaken voor de vergoeding van dergelijke munitie uit bestaande voorraden of reeds geplaatste bestellingen. Nog eens 1 miljard euro dient voor de gezamenlijke aankoop van verse munitie voor Oekraïne.

Het gaat om een groepsaankoop, zoals destijds met de coronavaccins. Voor de aankoopprocedure doen de achttien landen een beroep op het Europees Defensie Agentschap (EDA). Dat moet de productiecapaciteit in Europa opdrijven. EU-commissaris voor de Interne Markt Thierry Breton is daarom begonnen aan een Europese tournee langs de vijftien bedrijven in elf landen die deze obussen produceren.

“Hij heeft Bulgarije en Frankrijk bezocht en is woensdag (vandaag) in Tsjechië, om in al die bedrijven te horen wat voor hen de obstakels zijn om de productie te verhogen”, zegt zijn woordvoerder, die om veiligheidsredenen geen lijst van alle bedrijven wil geven.

Het is geen toeval dat Noorwegen meedoet. De 155 mm-granaten zijn de NAVO-standaard voor de artillerie en het Noorse Nammo produceert er.

Is het plan realistisch?

De lidstaten maken zich sterk om het komende jaar 1 miljoen artilleriegranaten aan Oekraïne te leveren. Nu al klinkt het dat die 2 miljard euro daarvoor niet zal volstaan. Sommige ingewijden in het beslissingsproces gaan nu al uit van het dubbele. De kostprijs van zo’n obus ligt tussen 3.300 en 3.900 euro per stuk. Estland zei eerder al dat de levering van een miljoen obussen neerkomt op 4 miljard euro.

Ook de strakke timing krijgt kritiek. De eerste bestellingen zouden pas in mei komen. “In multinationale termen is dat zeer snel”, zegt analist Sven Biscop (Egmont Instituut/UGent).

Het Europese akkoord geeft landen ook de ruimte om apart van het Defensie Agentschap zelf een aankoopprocedure te starten. Duitsland, de grootste economie van Europa, zou dat zo willen doen. De officiële reden is dat de Duitsers sneller willen gaan, maar klopt dat ook?

“De Duitse militairen die ik spreek, klagen allemaal over de zware aankoopprocedures bij hen”, zegt Biscop.

Bij andere lidstaten valt te horen dat Berlijn misschien vooral de eigen industrie wil steunen. Het Duitse Rheinmetall is de grootste producent van de nodige munitie en vroeg al openlijk om investeringen om de productie te kunnen opdrijven.

Wat betekent dit akkoord voor ons land?

België is een van de achttien landen die zich engageren voor de aankoop via het Europees Defensie Agentschap. Onze bijdrage zal in principe 3,4 procent van de kosten bedragen. Dat is de verdeelsleutel die Europa hanteert voor de Belgische bijdrage aan het Europese budget en die is berekend op basis van het Belgisch aandeel in het bruto nationaal inkomen van de EU.

Het zal voor ons land neerkomen op ongeveer 70 miljoen euro, tenzij die Europese pot van 2 miljard euro niet volstaat.

Het Belgisch leger heeft alvast geen dergelijke obussen meer. De Belgische defensie had tot 2002 houwitsers, maar die zijn verkocht aan het bedrijf OIP in Oudenaarde, dat ze doorverkocht aan het Verenigd Koninkrijk. Wellicht is de munitie destijds ook verkocht.

Er is in ons land geen bedrijf dat dergelijke obussen produceert. Mecar in Henegouwen produceert enkel artillerie tot 105 millimeter. Toch zit er misschien iets in voor het bedrijf, dat deel uitmaakt van de Franse Nexter-groep. “Mecar heeft de capaciteit om onderdelen te produceren, die we vervolgens naar Nexter Munitions in Frankrijk verschepen voor de eindassemblage”, zegt Valérie Michaux van Mecar.

Is dit een stap voorwaarts voor het Europese defensiebeleid?

De oorlog in Oekraïne betekent een stroomversnelling voor het Europese defensiebeleid. Terwijl de EU ooit begon als een project om de interne vrede te bewaren, is het nu ook gericht op de externe situatie. Voor het eerst krijgt het EDA, dat al in 2004 is opgericht, daar zo’n grote rol in.

“Het lijkt me logisch en efficiënt om zoiets op Europees niveau te organiseren, maar het blijft veel geld en daar moet dan wel een grondig maatschappelijk debat over zijn”, zegt Diederik Cops van het Vlaams Vredesinstituut.

De achilleshiel is dat het Europese defensiebudget niet verloopt via de Europese meerjarenbegroting, maar volledig gefinancierd wordt door de lidstaten. Het ontsnapt zo aan de controle in het Europees Parlement. Ook op nationaal niveau is nog weinig debat mogelijk.

“Het is nu te veel een intergouvernementele beslissing achter gesloten deuren”, zegt Cops.

UGent-professor Hendrik Vos vergelijkt de situatie met de haast die er was om covidvaccins te bestellen. Ook daar was het parlement niet bij betrokken. “Je moet toch zo snel mogelijk een zekere transparantie bieden en het democratisch spel laten spelen”, zegt Vos.