Megastad Istanbul niet klaar voor aardbeving: 'Collectief trauma'
"Het is eerder gebeurd, en het zal weer gebeuren. Een aardbeving in Istanbul is onvermijdelijk." Het zijn de woorden van Ekrem Imamoglu, de burgemeester van Istanbul, op een persconferentie begin maart. Hij kondigde een 'aardbeving-mobilisatieplan' aan; een race tegen de klok om een van de grootste steden ter wereld bestendig te maken tegen een aardbeving.
De megastad ligt namelijk op twee actieve breuklijnen. Er wordt al jaren gesproken over de komst van 'de grote' aardbeving. Wanneer precies, is niet te voorspellen. Sommige experts spreken over een kans van 64 procent dat in de komende 7 jaar een aardbeving met sterkte 7 of hoger zal plaatsvinden. Experts waarschuwen dat de stad er niet klaar voor is.
Volgens schattingen zijn er nu 90.000 gebouwen in Istanbul die zo'n zware klap niet aankunnen. Het stadsbestuur zegt dat inmiddels 29.000 gebouwen een controle hebben ondergaan en dat de helft daarvan niet veilig is bevonden. Huurders en huiseigenaren kunnen een gratis huischeck aanvragen. Ruim honderdduizend mensen meldden zich aan, de wachtlijst groeit met de dag.
Huurster Canan Coskun ging zelf op onderzoek uit in haar oude flat en schrok van wat ze aantrof:
Wat een gebouw veilig maakt of niet hangt af van allerlei factoren, vertelt ingenieur Menekse Perdi. Ze is directeur van het betonlab van het district Kadiköy. "De kwaliteit van het beton is van groot belang. In oude gebouwen vinden we vaak beton dat is gemaakt van zeezand. Er zitten schelpen en stenen in, dat maakt het beton slecht en betekent dat het niet is gefilterd."
Verder zijn de locatie en de bodem waarop is gebouwd cruciaal. Een zachte zandgrond is slecht, een ondergrond van steen is goed. Op sommige plekken in Istanbul zijn hele wijken op een zachte ondergrond gebouwd.
'Gebrek aan inspectie funest'
Inspectie is te lang te weinig gebeurd, zegt Perdi. "Het is niet de aardbeving zelf die slachtoffers maakt, maar het gebrek aan inspectie op de bouw." Sinds een aantal jaar is die inspectie beter, voegt ze toe. "Wij controleren in dit district alle bouwplaatsen op hoe ze beton mixen. Daarnaast voeren we ook controles uit op oude gebouwen."
Voor oudere panden is het risico het grootst. "Als een gebouw na controle niet in orde blijkt, dan moet het binnen negentig dagen worden ontruimd en gesloopt."
Dat leidt weer tot andere problemen. "Het wordt niet altijd positief ontvangen door huiseigenaren. Sommigen gaan in beroep tegen onze beslissing. Maar het moet gebeuren. Niemand zou in een onveilig gebouw moeten wonen."
In Istanbul is 70 procent van de panden gebouwd voordat strenge bouwvoorschriften van kracht werden. Dat gebeurde na 1999, toen een verwoestende aardbeving vlak bij Istanbul het land wakker schudde. Maar ook daarna werden op veel plekken de bouwvoorschriften niet altijd nageleefd.
De regering van president Erdogan introduceerde bovendien een controversiële bouwamnestie voor illegale bouw. Alleen al in Istanbul zouden daardoor meer dan 300.000 flats die niet waren goedgekeurd, toch hebben kunnen blijven staan.
Duizend doden in een 'veilig' gebouw
De recente aardbevingen in het zuidoosten van Turkije hebben het vertrouwen in gloednieuwe flatgebouwen ook geschaad. Het bekendste voorbeeld is het wooncomplex Renaissance in Antakya, met twaalf verdiepingen aan luxeappartementen. Het was gebouwd in 2013 en werd destijds aangeprezen als uiterst aardbevingsbestendig. Op 6 februari viel het om, bijna duizend bewoners kwamen om het leven. De aannemer probeerde te vluchten, maar werd op het vliegveld in Istanbul aangehouden.
Voor de ruim 15 miljoen inwoners van Istanbul is het nu moeilijk om in te schatten waar ze echt veilig kunnen wonen en wie ze kunnen vertrouwen. Daarnaast moeten ze rekening houden met mogelijke gevolgen van een huizencheck. Als ze slecht nieuws krijgen, dan moeten ze binnen korte tijd andere woonruimte vinden. De compensatie is laag, huurprijzen zijn exorbitant gestegen door extreme inflatie en veel mensen hebben het financieel al zwaar genoeg.
Drukte bij psychologen
Het leidt alles bij elkaar tot veel stress en angst, zegt Bugse Bilgin van de Turkse psychologenvereniging. "Slaapproblemen komen veel voor, mensen zijn angstig, ze hebben constant zorgen. 'Is mijn huis veilig, zijn mijn kinderen veilig?'"
Omdat het gegronde angsten zijn, is het voor psychologen lastig mensen gerust te stellen. "Ons huis is de plek waar we ons het veiligst moeten voelen. Als dat niet zo is, dan is het heel moeilijk om door te gaan met het gewone leven. We kunnen het een collectief trauma noemen, iets waar we allemaal mee kampen."
Of Istanbul ooit helemaal aardbevingsbestendig kan worden, valt te betwijfelen. De kosten van het versterken en vernieuwen van alle onveilige panden is geraamd op 360 miljard Turkse lira, bijna drie keer de jaarbegroting van de hele stad. Maar de race tegen de klok is wel begonnen.