Vraagtekens bij 'ons' Oxford-vaccin: is het wel betrouwbaar?

Bij het onderzoek is namelijk een fout gemaakt bij de toediening van het vaccin. Ook zijn de testresultaten niet op dezelfde manier verzameld als bij andere coronavaccins.

Het gaat om een belangrijk vaccin voor Nederland: de regering heeft er meer dan 11,8 miljoen doseringen van besteld. In dit artikel leggen we aan de hand van zes vragen uit wat er precies aan de hand is.

1. Wat voor fout is er gemaakt?

Door een vergissing kreeg een deel van de proefpersonen in eerste instantie maar een halve dosis van het vaccin toegediend. Later kregen ze alsnog een hele dosis. Juist deze groep leverde uiteindelijk de beste resultaten op. Maar dat was een toevalstreffer: het was nooit de bedoeling om een halve dosis toe te dienen.

Volgens AstraZeneca lag het probleem bij een onderaannemer, die een rekenfout maakte bij het bepalen van de dosering. Tegen persbureau Reuters zei Mene Pangolos, hoofd van de onderzoeksafdeling van AstraZeneca, dat de vergissing ontdekt werd toen de proefpersonen minder bijwerkingen bleken te vertonen. "We hebben het gecheckt en kwamen erachter dat de dosis gehalveerd was. Ja, het was een fout."

'Gelukkig toeval'

De onderzoekers besloten die proefpersonen een maand later alsnog een hele dosis te geven en het effect te bekijken. Juist bij deze proefpersonen was het vaccin heel effectief: 90 procent is beschermd tegen het coronavirus. De farmaceut noemt de fout dan ook 'een gelukkig toeval'.

2. Hoe kan zo'n fout gebeuren?

"Het is verontrustend dat de halve dosis eigenlijk een fout was", zegt Ben van der Zeijst, emeritus hoogleraar vaccins bij het LUMC. "Zoiets onnozels verwacht je eigenlijk niet."

Toch komt dit soort onverwachte dingen vaker voor, zegt Cécile van Els, hoogleraar vaccinologie en verbonden aan het RIVM. "Dit geeft ook een inkijkje in hoe het proces gaat, dat er dingen kunnen misgaan. Juist dan ontdek je soms nieuwe dingen. Vergelijk het met penicilline: dat is ook per toeval ontdekt."

3. Is het onderzoek dan wel betrouwbaar?

Ook bij andere aspecten van het onderzoek worden vraagtekens gezet. Zo is de test met een halve dosis maar bij zo'n 2750 mensen gedaan. "Dat is wel weinig", zegt Van der Zeijst.

Bovendien heeft AstraZeneca in hun cijfers twee onderzoeken samengevoegd: een in het Verenigd Koninkrijk en een in Brazilië. "Dat kan", zegt Van der Zeijst. "Maar het is niet zo logisch om het samen te nemen als je verschillende vaccinatieschema's hebt gebruikt."

Zo roept het onderzoek meer vragen op. Er zijn bijvoorbeeld 131 proefpersonen besmet geraakt met het coronavirus, maar het is niet duidelijk in welke groep zij zaten. Ook wordt het AstraZeneca kwalijk genomen dat het bedrijf de fout in eerste instantie niet bekend heeft gemaakt.

Alleen jonge proefpersonen

En er is nog een probleem: in de groep waar het vaccin het meest effectief bleek, zaten alleen proefpersonen die jonger waren dan 55. Dat roept de vraag op, of de goede resultaten niet door de leeftijd van de proefpersonen komt. Maar volgens Van Els zou dat niet zó'n groot verschil verklaren.

"Ik vind het onwaarschijnlijk dat alleen de leeftijd van de mensen dit grote effect zou hebben veroorzaakt", zegt de hoogleraar. "Normaal gezien slaan vaccins inderdaad minder goed aan bij ouderen. Maar het interessante is dat er bij de coronavaccins die tot nu toe zijn ontwikkeld juist weinig verschillen lijken te zijn in afweer effectiviteit tussen de leeftijdsgroepen. Dus ik denk eerder dat het verschil wel degelijk aan de hoeveelheid ligt."

4. Wat zijn de gevolgen voor dit vaccin?

Waarschijnlijk zal het vaccin vertraging oplopen doordat er meer onderzoek moet worden gedaan. "Het is beter als AstraZeneca nu een stap terugzet om de verschillen te onderzoeken", zegt Van Els. "De makers hoeven niet de hele studie opnieuw te doen, maar ze moeten werkzaamheid bij lage doses apart goed uitzoeken. En dat gaan ze ook doen." 

Bovendien heeft het vertrouwen in het vaccin een knauw gekregen. Op de beurs ging het aandeel van het bedrijf omlaag omdat investeerders bang zijn dat het vaccin niet zal worden toegelaten.

En het vertrouwen in het coronavaccin is niet alleen op de beurs belangrijk: veel mensen twijfelen of ze wel gevaccineerd willen worden. Maar als te veel mensen geen vaccin nemen, wordt het ook lastiger om het coronavirus onder controle te houden.

5. Hoe zit het met de andere vaccins?

De andere coronavaccins die momenteel ontwikkeld worden, lijken er beter voor te staan. De vaccins van farmaceuten Pfizer en Moderna zijn allebei voor meer dan 90 procent effectief.

Bovendien hebben die farmaceuten van tevoren precies bekendgemaakt hoe zij hun vaccins testen. Daardoor kunnen die vaccins waarschijnlijk sneller worden toegelaten.

6. Wat hebben we nu nog aan het vaccin van AstraZeneca?

Het is te hopen dat verdere onderzoeksresultaten positief uitpakken. Nederland heeft namelijk een optie op ruim 11 miljoen doseringen van het vaccin van AstraZeneca. Bij de andere vaccins zijn dat er een stuk minder: bijna 8 miljoen van Pfizer en ruim 3 miljoen van Moderna.

Een belangrijk voordeel van het AstraZeneca-vaccin is dat het een stuk goedkoper is. In arme landen moet het voor maximaal 3 dollar (2,50 euro) verspreid worden, terwijl de andere vaccins tien á twintig euro kosten. Vooral voor ontwikkelingslanden is het AstraZeneca-vaccin dus nog altijd behoorlijk interessant.

In de koelkast

Nog een groot voordeel: het vaccin kan een halfjaar bewaard worden bij een temperatuur van 2 tot 8 graden Celsius. Het kan dus in een normale koelkast bewaard worden. De andere vaccins moeten gekoeld worden tot 20 of zelfs 80 graden onder nul. Dat maakt het vervoer en de verspreiding van het AstraZeneca-vaccin een stuk eenvoudiger.